MUZYKODRAMA dla DZIECI NERWICOWYCH i AUTYSTYCZNYCH

Rozpoczynając pracę z dzieckiem nerwicowym lub autystycznym musimy brać pod uwagę fakt, że nie zgłosiło się ono do terapeuty dobrowolnie. To rodzice zadecydowali o tym, że trzeba szukać pomocy. Tak więc pierwszy kontakt z dzieckiem może być trudny, nacechowany nieufnością, czasem nawet wrogością.

Podjęcie decyzji o metodach pracy z dzieckiem musi być poprzedzone pełną diagnozą, której ważnym elementem jest poznanie:

1. Jak dziecko odbiera swoje otoczenie?
2. Jakie są relacje uczuciowe pomiędzy nim a rodzicami i rodzeństwem?
3. Jakie sytuacje są dla niego szczególnie patogenne?
4. Czym się interesuje i w co najbardziej lubi się bawić?
5. jakie są jego pragnienia?
6. Jakiego typu zaburzenia mowy towarzyszą powyższym sytuacjom?

Dzieci nie wykazują gotowości mówienia o swoich głębszych przeżyciach. Często nie uświadamiają ich sobie wyraźnie. Dlatego też konieczne dla ich ujawnienia mogą być takie metody, jak rysowanie i zabawa muzyczno-dramatyczna. Formami uzewnętrzniania przeżyć psychicznych są także modelowanie, zabawa w piaskownicy, uzupełnianie domów dla lalek mieszkańcami i umeblowaniem oraz zabawa z wodą.

Istnieją różne teorie zabawy. Według jednych - zabawa oczyszcza - dziecko wyładowuje instynkty i popędy społeczne, wskutek tego słabną tendencje, które mogłyby wywierać destrukcyjny wpływ na jego zachowanie. Można przyjąć tę teorię z zastrzeżeniem. Istnieją bowiem zabawy, w których dominują elementy walki i współzawodnictwa. Nie działają one "oczyszczająco", lecz na odwrót - wzmagają agresywność dziecka i utrwalają (przez powtarzanie i ćwiczenie) brutalne formy zachowania. Według innych - zabawa przygotowuje do życia dorosłego. Jest namiastką działalności poważnej, czyli kompensacją rzeczywistości, np. czytanie opowieści przygodowych może kompensować faktyczne przeżywanie przygód.

Niewątpliwie wszystkie teorie uwzględniają jakiś fragment rzeczywistości dziecka, czyli równolegle: wyzwolenie się od nagromadzonych i utrwalonych napięć, kompensację dla niespełnionych marzeń, przywrócenie równowagi psychicznej, a także ćwiczenie ogólnych czynności umysłowych (spostrzegania i myślenia) jako warunku prawidłowego rozwoju dziecka.

W praktyce terapeutycznej MUZYKA dostarcza bodźców rytmicznych do ćwiczeń ruchowych, pomaga nawiązać kontakt z dzieckiem, które nie reaguje na bodźce słowne lub nie chce rozmawiać. Muzyka ułatwia ekspresję w zachowaniu emocjonalnym, umożliwia odreagować przeżycia, obniża samokontrolę, otwiera przed innymi i zmniejsza nasilenie mechanizmów obronnych zapewniając swobodniejsze komunikowanie się pacjentów w grupie.
Tak więc przeżycie stanów emocjonalnych stymulowanych muzyką w bezpośredniej obecności terapeuty oraz relaksacja pomagają w zmniejszeniu poczucia zagrożenia, lęku i wynikających z nich zaburzeń neurowegetatywnych, izolacji emocjonalnej i zaburzeń w porozumiewaniu się.

MUZYKOTERAPIA proponuje dzieciom najczęściej formę terapii aktywnej. Ekspresja muzyczna poprzez gest, ruch i śpiew jest znacznie bliższa dziecku niż człowiekowi dorosłemu, gdyż stanowi naturalny czynnik jego życiowej aktywności.

LOGOPEDIA może z powodzeniem wspierać działania terapeutyczne lekarzy i innych specjalistów z zakresu rehabilitacji i rewalidacji poprzez włączenie się z technikami muzyczno-dramatycznymi.

Zabawa muzyczno-dramatyczna (MUZYKODRAMA) jest zabawą tematyczną, w której dziecko bawiąc się w maszynistę, lekarza, sklep lub szkołę, gra role określonych osób, reaguje zgodnie z przyjętymi wzorami. W tej grze dziecko jest jednocześnie aktorem i reżyserem. Przedmiot - rekwizyty są przeważnie umowne, zastępcze (liść jest talerzem, kasztany- ziemniakami, krzesło może być samolotem, patyk-koniem) . Często ruchy i czynności, aczkolwiek umowne, odzwierciedlają wiernie rzeczywistość emocjonalną dziecka. Muzykodrama jest projekcją sprzyjającą odreagowaniu. Dziecko może się "wygadać", "wypłakać", wyładować napięcia nerwowe i konflikty uczuciowe, a jednocześnie pobudzić wyobraźnię, zdobyć i utrwalić wiedzę o świecie i o zjawiskach społecznych.

Szczególne znaczenie w zabawie dziecka odgrywa BAŚŃ, gdyż identyfikowanie się z ulubionymi bohaterami pozwala na uporanie się z podstawowymi problemami egzystencjalnymi. Odgrywanie baśni może sprawić, że życie, które dla dziecka czasami jest nie do zniesienia, staje się coś warte. Dziecko może bowiem tak jak bohater baśniowy, po różnych nadzwyczajnych przemianach stać się na powrót zwykłym śmiertelnikiem, który osiągnął sukces i czegoś się nauczył.

Po to, by dać wiarę opowieści baśniowej i przyswoić sobie jej optymistyczną przyszłość, dziecku jest potrzebna możliwość wielokrotnego przeżycia danej historii. Dramatyzacja, w której dziecko w aktywny sposób daje ujście budzonym przez baśń emocjom, nadaje opowieści jeszcze większą "prawdziwość" i "realność". W tej zabawie dziecko ma bowiem możliwość bezpośredniego rozpoznania własnej sytuacji wewnętrznej.

Skuteczną metodą, zarówno dla sprowokowania ekspresji jak i projekcji uczuć dziecka, jest zabawa lalkami i kukiełkami. Do tych zabaw przydaje się również dom lalek z umeblowaniem. Dziecko może odtworzyć sposób traktowania go w domu, życzenia rodziców dot. dobrego zachowania, posłuszeństwa lub schludności, może też ujawniać głębsze niepokoje. Dziecko może odgrywać własne życzenia i potrzeby emocjonalne karząc lalkę, przedstawiającą zawistne rodzeństwo, ojca czy matkę. Zabawa może mieć charakter buntowniczy lub destrukcyjny - z rozrzucaniem zabawek i rozlewaniem wody - co uzewnętrznia niechęć lub nawet nienawiść żywioną wobec postaci stosujących nakazy i zakazy. Zabawa lalkami i kukiełkami ułatwia więc zarówno rozpoznanie jak i leczenie nerwic dziecięcych.

Wiele dzieci w wieku przedszkolnym (szczególnie autystycznych) przejawia trudności w werbalizacji swoich problemów. Trudności te wynikają zarówno z braku wglądu, jak i małego zasobu słów potrzebnych do wyrażania swoich stanów emocjonalnych. W takich przypadkach pomocne mogą być zabawy ruchowe i techniki pantomimiczne. Obserwacja dziecka, które pokazuje, co działo się w ważnym dla niego momencie, pozwala na ocenę, do jakiego stopnia przeżycie to było znaczące, jak dziecko wówczas reagowało. Znaczenie terapeutyczne wiąże się z ułatwianiem ekspresji stanów emocjonalnych, z rozładowaniem napięć.

Zabawy ruchowe można stosować wówczas, gdy przypuszczamy, że jakaś określona sytuacja jest ważna dla dziecka i chcemy poznać, na ile ona jest trudna, obciążona negatywnym doświadczeniem. Można także zaproponować dziecku, aby pokazało, co zdarzyło się w momencie, o którym wiemy, że był dla niego szokujący, wywołujący silne emocje. Pokazanie takiej sytuacji i ponowne jej przeżycie w bezpiecznej obecności terapeuty ułatwia dziecku odreagowanie negatywnych emocji związanych z tą sytuacją.

Dla ułatwienia dziecku ekspresji poprzez ruch można najpierw zabawić się w "pokazywanie" jak zachowują się zwierzęta, na czym polega praca lekarza, sprzedawczyni itd. Dzieci mają za zadanie wyrazić gestem, ruchem, cechy obiektu, który jest przedstawiamy, a inne dzieci zgadują, co pokazuje kolega. Dobór obiektu powinien być dostosowany do możliwości ekspresyjnych dziecka.

Muzykodrama zawierająca wymienione techniki i metody może być w stosowana bardzo rozmaicie, w zależności od cech pacjentów, stopnia ich autonomii, ogólnej koncepcji terapeutycznej, ale zawsze musi zawierać dwa etapy :
1.projekcja (diagnoza) - ujawnienie postawy emocjonalnej dziecka, jego pragnień, lęków, reakcji na sytuacje trudne,
2.kanalizacja (terapia) - proponowanie dziecku takich wzorów zachowań, które zapewniają mu lepsze przystosowanie się do otoczenia.

Władysław Pitak