NOWE
TECHNOLOGIE W REHABILITACJI OSÓB JĄKAJĄCYCH SIĘ
Jąkanie jest
wadą wymowy przejawiającą się zaburzeniem płynności mowy na skutek
skurczów mięśni biorących udział w mowie. Podczas mówienia jąkanie
może przejawiać się jako powtarzanie części słów, powtarzanie części
zdania lub przedłużone wymawianie niektórych głosek. W czasie
mówienia mogą występować skurcze mięśni twarzy, szyi, tułowia lub
kończyn, zwane współruchami.
Nasilenie
jąkania zależy od wielu czynników: stopnia znajomości tematu. o
którym mówi jąkający się. od tego. z kim rozmawia i od jego
samopoczucia. Jąkanie zazwyczaj nasila się. gdy osoba mówi na temat,
którego nie zna. lub przy rozmowie z osobą nieznaną (choć nie jest to
regułą), przy wymawianiu czyjegoś imienia, przy rozmowie przez
telefon, w sytuacji stresowej (np. rozmowa ze zwierzchnikiem lub
wystąpienie przed publicznością).
Jąkanie słabnie
lub zanika przy mowie powolnej, monotonnej, rytmicznej przy szepcie,
śpiewie, recytacji z pamięci, gdy jąkający się mówi razem z inną
osobą, gdy mówi sam do siebie, mówi z innym akcentem lub obniża
wysokość głosu.
Około 5-15%
dzieci jąka się w pewnym okresie swojego rozwoju. Wraz z dojrzewaniem
częstość ta spada do ok. 1 % u starszych dzieci w szkole podstawowej
i szkole średniej. Przypuszcza się. że jąka się ok. 1% dorosłych.
Jąkanie
najczęściej pojawia się w wieku 2-7 lat. Może zdarzyć się. że pojawia
się w wieku szkolnym. Rzadko jąkanie pojawia się po raz pierwszy w
życiu u osoby dorosłej.
Wśród 2- i
3-latków liczba jąkających się dziewczynek i chłopców jest równa. Im
starsze dzieci, tym większa przewaga chłopców. Wśród osób dorosłych
80% jąkających się stanowią mężczyźni. Nie jest jasna przyczyna tego
zjawiska.
Przyczyny
jąkania nie są dostatecznie poznane. Istnieje wiele teorii
usiłujących wyjaśnić przyczyny tego zaburzenia.
czynniki
emocjonalne - wielu autorów podkreśla, że jąkanie często pojawia
się w momencie, gdy dziecko przeżywa duże napięcie emocjonalne lub po
silnych przeżyciach psychicznych, np. jąkanie często pojawia się w
okresie, gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole.
utrwalanie
się błędów - "błędne koło": niektórzy eksperci uważają,
że jąkanie powstaje wskutek utrwalania się zwyczajnych błędów i
zaburzeń płynności mowy. które występują u dzieci w okresie, gdy
rozwija się mowa. Zazwyczaj dziecko potrafi samo się poprawić i
kontynuować rozmowę. Jednak niektóre dzieci wpadają w "błędne
koło", usiłując powiedzieć wyraz lub zdanie w sposób poprawny,
co powoduje napięcie mięśni uczestniczących w mowie i stres
emocjonalny.
uwarunkowania
genetyczne: odkryto dotąd 3 geny odpowiedzialne za występowanie
jąkania. W przypadku osoby jąkającej się istnieje trzykrotnie większe
prawdopodobieństwo, że również ktoś w jej rodzinie jąka się. niż dla
ogółu populacji. Jednakże badania nie wyk jąkanie może być
dziedziczone.
zaburzenia
neurologiczne
zaburzenia
lateralizacji
Ostrzegawczym
objawem sugerującym pojawienie się jąkania jest zaobserwowanie. że
dziecko "walczy" o wydobycie z siebie słowa, co może
przejawiać się podwyższeniem wysokości głosu, przerwami w oddychaniu
lub wyciągnięciem języka. Dziecko jest sfrustrowane faktem, że nie
może płynnie mówić. Pojawiają się dodatkowe ruchy, takie jak mruganie
oczami, ruchy głową lub grymasy twarzy. Dziecko może rozwinąć w sobie
strach przed mówieniem, może unikać pewnych słów lub dźwięków w
obawie przed jąkaniem. W przypadku "fizjologicznej"
niepłynności mowy te objawy wysiłku i napięcia nie są obserwowane.
Jeśli u dziecka
pojawiają się objawy jąkania, powinno być ono zawsze zbadane przez
specjalistę. Około 65% jąkających się dzieci poniżej 4 roku życia
"wyrasta" z jąkania, nawet bez terapii. Jednak po
ukończeniu tego wieku prawdopodobieństwo samoistnego ustąpienia
objawów znacznie spada.
Jąkanie staje
się tym bardziej uporczywe, im dłużej dziecko pozostaje bez
odpowiedniej terapii. Nie leczone odpowiednio wcześnie jąkanie u
dziecka może odbić się niekorzystnie na całym jego życiu.
W terapii
jąkania u dzieci stosuje się dwie metody. Pierwszą jest działanie
pośrednie, mające na celu zmianę postawy rodziców. Uczy się ich. aby
nie mówili do dziecka zbyt szybko, nie przerywali mu, łagodzili
napięcie emocjonalne dziecka, nie krytykowali go, nie próbowali
"pomagać" mu w mówieniu.
Najważniejszą
rolę odgrywa jednak terapia bezpośrednia, mająca na celu nauczyć
dziecko płynnego mówienia oraz usunąć lęk przed mówieniem za pomocą
różnego rodzaju ćwiczeń. Bardzo ważny jest udział rodziców w terapii
i wykonywanie ćwiczeń również w domu.
W terapii można
stosować także specjalne programy komputerowe. W terapii jąkania od
ponad 30 lat stosowane są różnego rodzaju urządzenia elektroniczne.
Najpopularniejsze jest urządzenie wykorzystujące sprzężenie zwrotne z
opóźnieniem sygnału (delayed auditory feedback DAF).
DAF sprawia, że
pacjent słyszy swój własny głos przez słuchawki z opóźnieniem ułamka
sekundy.
Metoda ta jest
efektywna u dzieci w wieku szkolnym i u osób dorosłych.
Kolejną metodą
jest sprzężenie zwrotne z przesunięciem częstotliwości
(frequency-shifted auditory feedback - FAF). Pacjent słyszy przez
słuchawki swój własny głos, lecz podwyższony lub obniżony, zazwyczaj
o ok. pół oktawy. FAF jest często stosowany razem z DAF. gdyż metody
te zwiększają nawzajem swoją skuteczność. Unikalne urządzenie
wykorzystujące jednocześnie DAF i FAF jest stosowane w terapii
jąkania w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu. Jest ono
niewielkich rozmiarów, co umożliwia pacjentom korzystanie z niego w
codziennych sytuacjach.
U 85% jąkających
się pacjentów Kliniki Zaburzeń Głosu i Mowy Instytutu Fizjologii i
Patologii Słuchu stwierdzono poprawę płynności mówienia przy
zastosowaniu tego urządzenia.
Cyfrowy korektor
mowy jest jednym z elementów programu terapeutycznego opracowanego
przez pracowników Kliniki Zaburzeń Głosu i Mowy Instytutu Fizjologii
i Patologii Słuchu Elementami tego programu są: ćwiczenia z cyfrowym
korektorem mowy. ćwiczenia logopedyczne, terapia psychologiczna oraz
stymulacja audio-psycho-lingwistyczna. która wpływa m. in. na poprawę
samokontroli mówienia u pacjentów jąkających się. Przeprowadzone
badania wskazują, że po 6 miesiącach terapii prowadzonej we dług tego
programu uzyskano statystycznie istotną poprawę płynności mówienia u
96% pacjentów.
Nowe
technologie w leczeniu zaburzeń słuchu, głosu i mowy materiały
prasowe - Warszawa, wrzesień 2002
Instytut
Fizjologii i Patologii Słuchu 01-943 Warszawa, ul.
Pstrowskiego tel./fax (0...22) 835 52 14 rejestracja(0...22)
835 13 77,835 63 80 http://www.ifps.org.pl/ rejestracja@ifps.org.pl
Konsultacje
medyczne
on-line http://www.ifps.org.pl/ http://www.telezdrowie.pl/ Poniedziałek
- piątek: 14.00 - 15.00 |