ALALIA
I DYSLALIA
PRZYCZYNY I
ROZPOZNANIE Alalia (zwana też niemotą, słuchoniemotą, afazją
rozwojową) i dyslalia różnią się od afazji dziecięcej tym, że afazja
jest częściową lub całkowitą utratą umiejętności mówienia lub
rozumienia, podczas gdy przy alalii uszkodzenie struktur korowych
następuje jeszcze przed rozwojem mowy i uniemożliwia jej prawidłowy
rozwój. Mowa rozwija się z opóźnieniem, które może się wyrównać do
6-7 roku życia (alalia prosta) lub trwa dłużej (alalia złożona).
Alalię charakteryzuje: * Dostateczny rozwój
umysłowy (jeżeli jest upośledzenie, to wtórne spowodowane brakiem
mowy). * Dobra ruchomość narządów mowy. * Prawidłowy słuch
fizjologiczny (chociaż w alalii percepcyjnej może być obniżenie
słyszalności). * Dziecko nie mówi w ogóle (głównie w alalii
motorycznej). * Posługuje się gestami, krzykami, onomatopejami lub
kilkoma wyrazami z własnego słownika. * Dziecko nie jest w stanie
powtarzać.
Alalia może trwać do 7, a nawet 14 roku życia,
stopniowo przechodząc w dyslalię. Dziecko rehabilitowane coraz
rzadziej używa gestów i onomatopei, przyswaja sobie coraz więcej
wyrazów, wymowa staje się coraz bardziej poprawna. Alalia występuje
częściej u chłopców niż u dziewcząt.
Rozpoznanie alalii
jest trudne i wymaga przeprowadzenia wielu badań: - głównie badania
słuchu - aby wykluczyć głuchotę, - badania rozwoju umysłowego
- by wykluczyć upośledzenie umysłowe, - oraz dłuższej obserwacji
dziecka.
Trudne jest określenie przyczyn alalii.
Przypuszcza się, że mogą to być: - uszkodzenia mózgu
spowodowane urazem porodowym, zapaleniem mózgu i opon mózgowych, -
zatrzymaniem się w rozwoju pewnych struktur korowych, - urazy
czaszki, przed rozwojem mowy.
Zazwyczaj dziecko ma świadomość
swojej ułomności, poczucia mniejszej wartości. Dzieci alaliczne
bywają więc niekiedy trudne, zahamowane ruchowo lub nadmiernie
pobudliwe, złośliwe, agresywne w stosunku do innych
dzieci.
Rozróżnia się dwie zasadnicze formy alalii:
ekspresywną i percepcyjną, jednak najczęściej występują zaburzenia
typu mieszanego z przewagą jednej z nich.
ALALIA
PERCEPCYJNA Zwana też recepcyjną, impresywną, słuchoniemotą
sensoryczną, głuchotą słowną, częściej spotykana nazwa to alalia
sensoryczna. Występuje rzadko, bywa rozpoznawana mylnie jako głuchota
lub oligofrenia, z powodu braku reakcji dziecka na kierowane do niego
pytania i wypowiedzi. Kontakt z otoczeniem utrzymuje dziecko za
pomocą gestów i mimiki. Zdarza się, że dziecko powtórzy automatycznie
posłyszany wyraz, nie rozumiejąc jego sensu. Alalia percepcyjna może
przechodzić w dyslalię percepcyjną, której może towarzyszyć amuzja,
czyli trudności w rozpoznawaniu i śpiewaniu słyszanych melodii.
Rozumienie w alalii sensorycznej: - bardzo
ograniczone, - możliwość posługiwania się mową przewyższa
możliwość rozumienia, - w pewnym stopniu - rozumienie zależne
jest od stopnia zainteresowania i zaangażowania emocjonalnego dziecka
tematem czy sytuacją, - odpowiedzi bywają bezsensowne lub ich
brak, niekiedy powtarza mechanicznie pytanie czy polecenie, -
rozumienie ułatwia powtórzenie wypowiedzi oraz powolne mówienie -
proste, krótkie zdania (złożone ze znajomych słów).
Mówienie
w alalii sensorycznej: - gesty, miny używane są często,
niekiedy także odpowiedzi słowne; potrafi za pomocą gestów i min
odtworzyć całe sytuacje i sceny, - rysunek jest pewnym sposobem
wypowiadania się - bywa ze skąpym komentarzem słownym, -
słownictwo - względnie bogate, przeważają w nim rzeczowniki i
czasowniki, - dziecko mówi dość dużo, ale jego wypowiedzi są
niezrozumiałe, nie stanowią sensownej całości, - powtarza wyrazy
dość dobrze (robi to mechanicznie, bez zrozumienia), - głoski
wymawia prawidłowo, ale wyrazy zniekształca, w różny sposób wypowiada
ten sam wyraz, zapewne z powodu braku wzorca słuchowego, - nie
poprawia się, nie szuka prawidłowego brzmienia, - używa krótkich
zdań lub równoważników zdań.
Rodzaje wymówień i błędów:
1. Onomatopeje: szczekać - au. 2. Własne słownictwo: kot
- kicia. 3. Paralalie werbalne: czytać - pisać. 4. Paralalie
głoskowe: mówi - wówi. 5. Wstawki: ryba - tryba. 6. Elizje:
kotek - kote. 7. Metatezy (przestawki): most - smot. 8.
Agramatyzm: nie uwzględnia form odmiany wyrazów.
Alalia
sensoryczna przechodzi w dyslalię, dziecko nie potrafi jeszcze
wymawiać poprawnie wyrazów, mowa jego jest agramatyczna, ale zasób
słów rozumianych się zwiększa. Może mieć trudności w znajdowaniu
wyrazów potrzebnych w danej sytuacji, z powodu niedokształcenia
słuchu fonematycznego, duże trudności sprawia mu identyfikowanie
głosek różniących się tylko jedną cechą dystynktywną (np. s: ś).
ALALIA I DYSLALIA EKSPRESYWNA Dla alalii i
dyslalii ekspresywnej (zwanej też ruchową, rozwojową lub motoryczną)
charakterystyczne jest dobre rozumienie mowy, a jeżeli jest ono
zaburzone, to w mniejszym stopniu niż mówienie. Natomiast utrudnione
może być rozumienie długich i złożonych zdań. Zaburzeniom mowy o
charakterze motorycznym dużego stopnia może towarzyszyć ogólna
niesprawność motoryczna lub tylko niezręczność w wykonywaniu
precyzyjnych ruchów. Opóźniony może być początek chodzenia, trudności
w odtwarzaniu usłyszanej melodii. Dyslalia może występować w różnym
stopniu, w dylalii dużego stopnia dziecko posługuje się zaledwie
kilkoma głoskami (są to najczęściej samogłoski a, o oraz spółgłoski
t, d), ma też trudności z wymową grup spółgłoskowych oraz sylab
zamkniętych.
Rozumienie w alalii motorycznej w zasadzie jest
dosyć dobre, jedynie trudności występują, gdy wyraz użyto w nowym
związku frazeologicznym, dotychczas nie znanym dziecku (np. nogi
stołu).
Mówienie w alalii motorycznej 1. Gesty
używane tylko w początkowej fazie rozwoju mowy; ruchami rąk w sposób
plastyczny i precyzyjny określa funkcje przedmiotów, które znikają w
miarę rozwoju słownictwa.
2. Słownictwo w
początkowej fazie ubogie, ograniczone do kilku określeń
onomatopeicznych lub do kilku wyrazów "własnych".
3. Trudności w
zapamiętaniu wzorca ruchowego wyrazu, które przejawiają się: -
zapominaniem artykulacji wyrazów już znanych; - zniekształcaniem
wyrazów, mimo umiejętności artykułowania wszystkich głosek; -
dzieleniem wyrazów na sylaby dla ułatwienia sobie ich wymowy; -
wymówieniem cichym, jakby próbnym przygotowaniem się do wymówienia
głośnego; - poszukiwaniem właściwego wzorca ruchowego wyrazu,
poprawianiem się.
4. Artykulacja - liczba
wymawianych głosek jest ograniczona, najczęściej są to: t, d, b, m,
n, l oraz samogłoski. Występują paralalie głoskowe: - substytucje
(krowa - trowa), - wstawki (ucho - chucho), - elizje (łódka -
łuka), - metateza (lampa - mlapa), - asymilacje (motyl -
motym), - poszukiwania (Jacek - La-cek, Jasiek).
5.
Agramatyzm - w początkowej fazie mowy brak zupełny form odmiany
wyrazów, wypowiedzi są ograniczone do jednego wyrazu.
RÓŻNICE
MIĘDZY ZABURZENIAMI W ALALII MOTORYCZNEJ A SENSORYCZNEJ
Alalia
motoryczna * Dziecko rozumie, a nie mówi. * Rozumie nazwy
przedmiotów, czynności, a ma trudności z rozumieniem relacji, jakie
zachodzą między przedmiotami. * Występuje rozumienie sytuacyjne.
* Wzorca ruchowego szukają słuchem. * Realizację wyrazu
ułatwiają sobie dzieleniem na sylaby. * Nie ma u tych dzieci
zespołów neurologicznych (prawidłowy zapis EEG). * Dzieci te nie
gaworzą, są milczące w czasie zabawy, cicho płaczą. *
Intelektualnie rozwijają się prawidłowo. * Postęp w mówieniu
zależy od ciężkości zaburzenia - czasem zaczynają mówić w 3-4 roku
życia, często jednak nie mogą wymówić samogłoski bez ćwiczeń. *
Bardzo dobrze piszą ze słuchu, szybko się uczą czytania. * W
najcięższej postaci - dziecko wypowiada tylko element słowa, głoski,
za każdym razem inaczej. * W okresie przedszkolnym jako symptomy
występują: - mała sprawność aparatu artykulacyjnego, - słaba
sprawność manualna, - zaburzenia koordynacji oddychania z
fonacji. - bardzo trudne jest określanie stosunków
przestrzennych. * Oprócz trudności w artykulacji dziecko ma
kłopoty z jedzeniem (ślinienie).
Alalia sensoryczna *
Dzieci nie mają trudności w łączeniu głosek w większe całości -
wyrazy. * Zniekształcają wyraz, ale nie poprawiają się ze względu
na brak wzorców słuchowych. * W czasie jednej wypowiedzi dany
wyraz może być inaczej wymawiany. * Mając trudności w mówieniu
wykorzystują gesty i mimikę. * Występują duże trudności w
rozumieniu. * Zapamiętanie i różnicowanie nowego zespołu
dźwiękowego wymaga bardzo dużego wysiłku i długiej pracy. *
Dzieci te gaworzą, mają dużą wokalizację. * W wieku 3-4 lat nie
reagują na swoje imię, nie nazywają osób z otoczenia - nie mówią, bo
nie rozumieją. * Często występują rozbieżności wyników między
badaniem audiometrycznym, a badaniem orientacyjnym. * Cechy
zachowań dzieci: - bardzo dobrze reagują na muzykę, - źle
reagują na nowe osoby, - szybko przyporządkowują nazwy
przedmiotom i uczą się czytać - nie rozumiejąc treści, -
opóźnione reakcje na mowę.
POSTĘPOWANIE LOGOPEDYCZNE W
ALALII I AFAZJI
Z dzieckiem alalicznym postępuje się
podobnie jak z dzieckiem afatycznym o podobnym charakterze zaburzeń.
Postępowanie logopedyczne jest długotrwałe i stanowi część składową
kształtowania całej osobowości dziecka. Przebieg reedukacji *
Indywidualne zajęcia rozwojowe w celu przyspieszenia rozwoju
poszczególnych funkcji psychicznych dzieci: - uwagi, pamięci,
spostrzegawczości, myślenia, - naukę mówienia i rozumienia, -
naukę czytania, pisania i liczenia, - gimnastykę i rytmikę, -
zajęcia artystyczno - techniczne. * Nawiązanie kontaktu z
dzieckiem pełnego życzliwości, zaufania, wytworzenie tej atmosfery
również w przedszkolu i domu. * Częste przebywanie dziecka z
rówieśnikami. * Metody należy dostosować do możliwości
psychofizycznych dziecka.
W alalii motorycznej i
sensorycznej jeżeli dziecko nie mówi, to reedukację zaczyna się od
elementów najprostszych: - od uczenia słuchowego
rozróżniania, - od prób wymawiania dźwięków naturalnych, lecz
odpowiadających pewnym głosom (np. usypianie lalki - aaa, syczenie
węża - sss) - następnie przechodzimy do łatwiejszych wyrazów.
Nie możemy zmuszać dziecka do mówienia, ani do powtarzania,
zacznie mówić dopiero wtedy, gdy będzie kojarzyć konkretne wyrazy z
odpowiednimi przedmiotami lub czynnościami. Należy wzbudzać u dziecka
chęć do mówienia oraz zainteresowanie mową, a przede wszystkim
rozwijać rozumienie mowy. Wykorzystujemy w tym celu zabawy, gry,
inscenizacje, barwne ilustracje. Materiał wyrazowy powinien być
odpowiednio dobrany pod względem stopnia trudności. Początkowo
wymagania winny być niewielkie, ale stopniowo i bardzo ostrożnie je
zwiększamy. Systematyczną pracę rozpoczynamy jak najwcześniej, choć
często jest to trudne przed 5 rokiem życia dziecka. Wykorzystujemy
dodatkowo wzrok i czucie, zarówno u dzieci z zaburzeniami w nadawaniu
i odbiorze mowy. Znaczenie wyrazów wyjaśniamy dziecku z zaburzeniami
percepcji mowy za pomocą gestów i ilustracji. Jak najwcześniej
włączamy do reedukacji naukę pisania i czytania, gdyż te umiejętności
pozwolą utrwalić osiągnięte wyniki w mówieniu i rozumieniu mowy.
Dzieci alaliczne i afatyczne mają duże trudności w uczeniu
się, proces uczenia się następuje bardzo powoli. W dalszym ciągu
prowadzimy ćwiczenia, usuwając wszelkie wadliwe artykulacje z
dziećmi, które uczęszczają już do szkoły.
Opracowanie:
Bożena Smyczek
LITERATURA: Kaczmarek L.:
Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1977, Wydawnictwo Lubelskie.
Kordyl Z.: Psychologiczne problemy afazji dziecięcej, Warszawa
1968, PWN. Nowak J. E.: Wybrane problemy logopedyczne, Bydgoszcz
1993, PWN. Styczek I.: Logopedia, Warszawa 1983, PWN.
Pobrano dnia 16.09.2003
r. ze strony:
http://www.profesor.pl/mat/na7/na7_b_smyczek_030804_1.php
|